Sindrom iritabilnog kolona postaje sve veći javnozdravstveni problem, naročito u zapadnim zemljama, gdje dostiže prevalenciju 8-20%. Kod gotovo 50% pacijenata javlja se prije 35. godine života, a čak dvije trećine oboljelih su žene. Uprkos visokoj prevalenciji ljekarsku pomoć potraži svega 30% pacijenata.
Šta je sindrom iritabilnog kolona?
Sindrom iritabilnog kolona, IBS (engl. Irritable bowel syndome) predstavlja hronični funkcionalni poremećaj rada debelog crijeva koji se karakteriše bolovima u stomaku, nadutošću i poremećajem pražnjenja crijeva. Opisuju se dva najčešća klinička oblika sindroma iritabilnog kolona: IBS u kom preovladava konstipacija – zatvor (periodi konstipacije izmjenjuju se sa periodima normalne učestalosti stolice) i IBS u kom preovladava dijareja (nagli proljevi koji se javljaju odmah poslije buđenja, za vrijeme ili neposredno nakon jela). Dijagnoza iritabilnog kolona postavlja se na osnovu anamneze, fizikalnog pregleda i u zavisnosti od indikacije, endoskopskog pregleda. Rimski III kriterijumi (ital. Criteri di Roma III) imaju pozitivnu prediktivnu vrijednost od 98% u dijagnozi IBS-a. Rimski III kriterijumi podrazumjevaju rekurentnu abdominalnu bol koja traje najmanje 3 dana u toku mjeseca za poslednja tri mjeseca, udruženu sa najmanje dva simptoma: pojavu bola povezanu sa promjenama učestalosti pražnjenja stolice, popuštanje bola nakon defekacije. Prilikom postavljanja dijagnoze potrebno je isključiti simptome alarma, odnosno “crvene zastave“, koji govore u prilog organske bolesti (pojava krvi u stolici, anemija, febrilnost, gubitak tjelesne težine, dijareja i bol koji bude pacijenta iz sna).
Mehanizam nastanka IBS – a
U patogenezi IBS-a se razmatra uloga: fermentiranih oligo-, di-, mono-saharida i poliola, alergije na hranu, osetljivost na celijakijski gluten i interakcije ishrane i mikrobiote crijeva. Fermentirani oligo-, di-, mono-saharidi i polioli podliježu fermentaciji u tankom crijevu i kolonu. Fermentacija dovodi do produkcije gasova koji povećavaju intraluminalni pritisak. Ne postoji dovoljno dokaza koji podržavaju kauzalnu povezanost IBS-a i alergije na hranu. Dvije komponente pšenice mogu izazvati simptome IBS-a: proteini (gluten) i ugljeni hidrati kratkog lanca (fruktani i galaktani). Iako bezglutenska dijeta redukuje simptome, smatra se da gluten ne indukuje razvoj IBS-a. IBS karakteriše smanjen nivo laktobacila i bifidobakterija, povećani nivo anaerobnih bakterija (Streptococci i Escherichia coli), kao i povećani udio vrsta Firmicutes, Bacteroidetes i Clostridium. Da bi se isključile alergije na hranu, potrebno je uraditi: ukupni serumski IgE, radioalergosorbentni test specifičan za hranu ili test uboda/ogrebotina na koži. Osim toga, važno je napraviti intervju sa preciznim upitnikom o hrani kako bi se utvrdila povezanost između određene hrane i simptoma.
IBS i ishrana
Osobe s blagim oblikom IBS-a trebaju jesti redovno (izbjegavati preskakanje obroka), piti 1500 ml tečnosti dnevno, preferirajući vodu ili druga pića bez kofeina (ne konzumirati više od tri šolje čaja i kafe dnevno, izbjegavati alkohol i gazirana pića). Trebaju ograničiti unos hrane bogate netopivim vlaknima i „otpornim škrobom“(nezrele banane, grah, sirovi krompir, sjemenke, cjelovite žitarice) i ne konzumirati više od tri porcije svježeg voća dnevno. U slučaju dijareje, trebaju izbjegavati sorbitol (vještački zaslađivač koji se nalazi u slatkišima bez šećera, laganim pićima, pojedinim dijetalnim proizvodima). Kod pojave gasova i nadutosti, poželjno je da uzimaju zob i laneno sjeme. Probiotike treba uzimati u dozi koju preporučuje proizvođač u trajanju ne kraćem od četiri sedmice (stimulišu izlučivanje sluzi koja onemogućuje prodor patogenih bakterija i regulišu imuni odgovor). Preporučuje se izbjegavanje stresa i umjerena fizička aktivnost. U liječenju IBS-a trebaju izbjegavati preparate na bazi aloe vere.
Kod osoba sa umjerenim/teškim oblikom IBS-a se uvode dijete s niskim udjelom fermentiranih oligo-, di-, mono-saharida i poliola koju karakteriše nizak sadržaj fruktoze, laktoze, alkoholnih šećera (sorbitola, maltitola, manitola, ksilitola, izomaltoze), fruktana i galaktana.
Iz ishrane se isključuju namirnice koje sadrže visoke koncentracije fruktana (hljeb od pšeničnog brašna, tjestenina, crveni luk, bijeli luk, ječam, prokulice, kupus, brokula, artičoka, cikorija), galaktana (sojino mlijeko, izolat proteina iz soje, grah, leća, humus, više od jedna šoljice kave dnevno), laktoze (meki sirevi, krem namazi, mlijeko, vrhnje, jogurt, maslac, sladoled), poliola (jabuke, šljive, trešnje, kruške, karfiol, slatki kukuruz, gljive). U periodu od 6-8 nedjelja preporučuje se izbjegavanje gore navedenih namirnica kako bi se utvrdila stvarna učinkovitost dijete. Eliminacija se provodi na način da se namirnice koje imaju visoki sadržaj određenog fermentiranog oligo-, di-, mono-saharida i poliola uvode dan po dan ili da se krenu unositi vrlo male količine fermentiranih oligo-, di-, mono-saharida i poliola jedne grupe I postepeno uvodi sve više namirnica s ciljem utvrđivanja individualne tolerancije. Osim higijensko-dijetetskog režima oboljelim od IBS-a se preporučuje psihoterapija i kratkotajna upotrebu medikamentozne terapije u periodima egzacerbacije (antidijaroici, spazmolitici, laksativi, sedativi).
LITERATURA:
El-Salhy M, Gundersen D. Diet in irritable bowel syndrome. Nutr J.2015; 14 (36). Dostupno na: https://doi.org/10.1186/s12937-015-0022-3
Pasqui F, Poli C, Magrino C, Festi D. Dietary Management in IBS Patients.2016. Dostupno na: https://www.intechopen.com/books/irritable-bowel-syndrome-novel-concepts-for-research-and-treatment/dietary-management-in-ibs-patients?fbclid=IwAR2E-fsslRRXcmxig9ao11pxFL9HGqQ4I1iNb8_Hogx7pFb1xDtfIQ9oixE
Algera J, Colomier E, Simrén M. The Dietary Management of Patients with Irritable Bowel Syndrome: A Narrative Review of the Existing and Emerging Evidence. Nutrients. 2019 9; 11(9):2162. Dostupno na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6770052/?fbclid=IwAR1BPJYiPrnqM6srU4fviHMipdS5sO9A0D8YurgEi5Xuuk0vEwGYV-DrZJY
Jandric-Kočić MC. Sindrom iritabilnog kolona – trauma lekara i pacijenta. Opšta medicina. 2019; 25 (1-2):37-41. Dostupno na: https://scindeks.ceon.rs/article.aspx?artid=0354-71321901037J&lang=sr
Dragičević J. Simptomatika sindroma iritabilnog crijeva I karakteristike prehrane u odrasloj populaciji, diplomski rad. Sveučilište Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku, Prehrambeno-tehnološki fakultet Osijek. 2015. Dostupno na: https://urn.nsk.hr/urn:nbn:hr:109:481016
