Interesantna je činjenica da nam je kisik neophodan za život, tačnije disanje svih ćelija u tijelu, a s druge strane, istovremeno našem organizmu i škodi putem oksidativnih reakcija koje su sastavni dio svakodnevnih metaboličkih procesa, izazivajući prirodno starenje i propadanje tkiva i ćelija.
Šta je oksidativni stres?
Oksidativni stres je definisao Helmut Sies 1985. godine kao poremećaj u kojem prevagu imaju prooksidansi nad antioksidansima usljed čega dolazi do oštećenja važnih ćelijskih makromolekula (proteina, masti, ugljenih hidrata i DNK).
Dakle, oksidativni stres generalno opisuje stanje u kojem je ćelijska antioksidativna odbrana neadekvatna da u potpunosti inaktivira reaktivne slobodne radikale nastale zbog povećane produkcije, smanjene antioksidativne odbrane, ili oboga.
Nakon cijelog stoljeća proučavanja fenomena oksidativnog stresa prihvaćena je teza da je visoka razina kisika toksična za većinu živih organizama. Procesu oksidacije su podložne sve naše ćelije.
Šta su slobodni radikali?
Slobodni radikali su izrazito reaktivni molekuli koji se prirodno javljaju kao produkti normalnih ćelijskih oksidativnih procesa. Tokom normalnih metaboličkih procesa dolazi do stvaranja slobodnih radikala, koji se uključuju u uobičajene biološke procese, ali isto tako mogu biti u nekontrolisanim uslovima uzrok i oksidativnog oštećenja ćelija. Slobodni radikali prema tome mogu imati fiziološku ili patološku ulogu u organizmu.
Fiziološki slobodni radikali se uključuju u procese stvaranja energije, prenošenja signala, regulacije ćelijskog ciklusa, regulacije vaskularizacije tkiva, antimikrobnog djelovanja fagocita, stvaranja prostaglandina, leukotriena i aktivnost nekih enzima.
Slobodni radikali u biološkim sistemima između ostalog imaju ulogu koja podrazumijeva njihovo učešće u odbrani od različitih infekcija. Suprotno tome, pri visokim koncentracijama slobodni radikali uzrokuju oksidativni stres te djeluju destruktivno na ljudski organizam.
Koje posljedice po zdravlje ima oksidativni stres?
Glavna posljedica oksidativnog stresa je oštećenje DNK, lipida i proteina, koji onda kompromituju zdravlje ćelije ili indukuju različite reaktivne spojeve vodeći do smrti ćelije nekrozom ili apoptozom. Oksidativno oštećenje bilo koje od navedenih molekula može dovesti do razvoja različitih bolesti.
Istraživanja sugerišu da oksidativni stres učestvuje u procesu normalnog starenja kao i u oboljenjima koja su povezana sa starošću, kao što su ateroskleroza, oftamološke i neurodegenerativne bolesti. Oksidativni stres izaziva oksidativna oštećenja primarnih biomolekula i nastanak mnogih drugih oboljenja, kao što su maligne bolesti, astma, artritis, katarakta, gastritis, dermatitis, dijabetes, bolesti jetre, bolesti bubrega, upalni procesi, Alzhajmerova bolest, Parkinsonova bolest i dr.
Slobodni radikali i tumor
Rezultati brojnih studija pokazuju povećan nivo oksidativnog stresa u kanceroznim stanjima. Slobodni radikali su uključeni u sve tri faze razvoja tumora. Faza inicijacije je faza u kojoj dolazi do oštećenja DNK ćelije uzrokovanog oksidativnim reakcijama. U fazi promocije, inicijalna ćelija pod uticajem karcinogenog agensa prelazi u malignu. U fazi progresije dolazi do nekontrolisane multiplikacije. Rezultati studija pokazuju također i povećanu sintezu slobodnih radikala u fazama koje prethode nastanku tumora. Povećan nivo oksidativnog stresa, tj koncentracija slobodnih radikala koja se javlja u uslovima smanjene opskrbljenosti tkiva kisikom, posljedično povećava broj metastaza.
Šta dovodi do oksidativnog stresa?
- Stresan život
- Manjak sna
- Povećan fizički napor
- Pušenje
- Pretjerano konzumiranje alkohola
Koje osobe su podložne oksidativnom stresu?
Navešćemo neke od osoba podložnih oksidativnom stresu:
- Stare osobe
- Dijabetičari
- Oboljeli od reumatskih bolesti
- Oboljeli od ulceroznog kolitisa
- Oboljeli od Chronove bolesti
Kako prepoznati povećanu razinu oksidativnog stresa?
Znakovi povećane razine oksidativnog stresa organizma vrlo su nespecifični. Budući se o oksidativnom stresu kao uzroku poremećaja zdravstvenog stanja nedovoljno razmišlja u svakodnevnoj praksi, često se niti simptomi poput kroničnog umora, slabosti, malaksalosti, nesanice, smetnji u pamćenju i depresije ne dovode u vezu sa oksidativnim stresom. Liječenje je usmjereno na saniranje simptoma, dok glavni uzrok najčešće ostaje neotkriven.
Antioksidansi – Zaštitni mehanizmi od oksidativnog stresa
Antioksidansi su molekule sposobne za inhibiciju oksidacije drugih molekula. Štetne posljedice oksidativnog stresa inhibiraju (sprečavaju) se antioksidativnim mehanizmima zaštite koji mogu biti enzimski i neenzimski. U red enzimskih antioksidanasa spadaju enzim katalaza i sueroksid dismutaza (SOD) koji predstavljaju prirodni mehanizam odbrane od štetnih slobodnih radikala koji svakodnevno nastaju u svakom organizmu kao rezultat prirodnih metaboličkih procesa, kao što je npr. varenje ugljikohidrata ili masti.
Izvori antioksidanasa u svakodnevnom životu su mnogobrojni. U biljnom i životinjskom svijetu nalazimo čitav niz različitih vrsta antioksidanasa iz tzv. vanjskih izvora kao što su: vitamin A, C, vitamin E, minerali Selen i Cink, polifenoli i flavonoidi.
Antioksidansi su široko rasprostranjeni u industriji dodataka prehrani čiji je cilj prevencija različitih bolesti, od srčanih oboljenja, dijabetesa pa sve do liječenja različitih vrsta raka. Tako se npr. visoke doze vitamina E koriste u terapiji multiple skleroze, visoke doze vitamina B12 u liječenju različitih neuralgija, vitamin C za jačanje odbrambenih snga organizma.
Kombinacija minerala selena, cinka i hroma se koriste kao antioksidativni dodatak prehrani u tretmanu dijabetesa. Naime, navedeni minerali su sastavni dio enzima koji učestvuju u regulaciji i održavanju normalne razine šećera u krvi.
U skorije vrijeme dosta je raširena upotreba različitih koncentracija alfa-lipoične kiseline koja predstavlja vrlo potentan antioksidans u prevenciji i terapiji dijabetesa ali i brojnih drugih oboljenja u čijoj sjeni je povećan nivo oksidativnog stresa. Svoj efekat alfa-lipoična kiselina ispoljava tako što sprečava propadanje krvnih sudova a što je zapravo posljedica navedenih oboljenja koja nastaju u uslovima oksidativnog stresa. On također pospješuje mikrocirkulaciju perifernih malih krvnih sudova i na taj način ima i protektivnu ulogu jer štiti ćelije krvih sudova od oksidativnog stresa.
Iako su početna istraživanja utjecaja antioksidansa u dodacima prehrani na prevenciju i liječenje raznih vrsta oboljenja dala pozitivne rezultate, pretjerana upotreba može imati štetan utjecaj na zdravlje. Osim u farmaceutskoj industriji, antioksidansi se koriste i kao konzervansi u prehrambenoj i kozmetičkoj industriji u svrhu dulje trajnosti proizvoda.
