Jetra je drugi po redu najveći organ u našem tijelu i najveća žlijezda a ujedno predstavlja jedini organ koji može da se regeneriše. Ima brojne važne funkcije i zdravlje čitavog našeg organizma zavisi od njenog pravilnog funkcionisanja. Jetra je takozvani „tihi organ“ pa često zanemarujemo brigu o njoj uglavnom sve dok ne dođe do nekog problema. Pravilna ishrana je ključna za njeno zdravlje i zato treba unositi što više namirnica koje utiču na regeneraciju jetre.
Do oštećenja jetre najčešće dolazi zbog pretjerane konzumacije lijekova, alkohola, masne i pržene hrane, te uticaja oksidacijskog stresa i slobodnih radikala.
Jetra obavlja oko 500 funkcija u našem organizmu. Apsorpcija nutrijenata obavlja se učestvovanjem jetre, sve supstance koje unosimo u organizam dolaze u jetru, tu se razvrstavaju na toksine i ostale molekule. Odgovorna je za sintezu većine proteina, služi kao skladište za vitamine i minerale, naročito vitamin A i gvožđe. To su samo neke od njenih mnogobrojnih funkcija i zato u narednim rečenicama vidjećemo koje su to namirnice koje ishranom možemo unositi i biti sigurni da na taj način čuvamo svoju jetru a koje navike bi trebalo promijeniti kako bismo izbjegli narušavanje njenog zdravlja.
Faktori rizika
Faktori rizika za bolesti jetre su alkohol, debljina, štetne materije unesene pušenjem, masnom i prženom hranom koja sadrži lipidne perokside i trans masne kiseline, lijekovi, zagađivači iz okoliša…
Debljina i neumjerenost u jelu i alkoholu opterećuju jetru. Debljina je u uskoj vezi s nealkoholnom masnom jetrom i nealkoholnim steatohepatitisom, a ciroza jetre predstavlja završni stadijum hroničnih bolesti jetre.
Takođe pušenje, otrovi, lijekovi i oralni kontraceptivi, sve su to uzročnici lošeg rada jetre.
Sreća po nas je ta što postoje namirnice koje naša jetra voli, pa zato se preporučuje njihova konzumacija, što svakako pravilna ishrana obezbjeđuje.
Namirnice zdrave za jetru
Jabuke
Jabuke su bogate pektinom koji pomaže tijelu da očisti toksine iz digestivnog trakta. Pektin se takođe veže na žučne kiseline što pomaže u sniženju holesterola.
Mahunarke
Namirnice poput pasulja, graška ili soje bogate su aminokiselinom argininom koja pomaže u procesu detoksikacije amonijaka a upravo je jetra mjesto na kome se odvija detoksikacija amonijaka. Rezistentni skrob iz mahunarki crijevne bakterije pretvaraju u masne kiseline kratkog lanca, koje služe kao crijevni supstrat za enterocite i tako poboljšavaju integritet crijevne barijere i sprečavaju prodor mikroba.
Kafa
Kafa sadrži kofein, ksantinski alkaloid čiji redovan unos može imati zaštitne učinke na napredovanje hronične bolesti jetre i razvoj raka jetre. Nadalje, visoke doze nisu povezane s oštećenjem jetre, već s oštećenom funkcijom mozga, srca i mišića. Kofein ima mnoge protuupalne i imunomodulatorne učinke, ali energetska pića s visokim udjelom kofeina mogu uzrokovati oštećenje jetre kao što je akutna nekroza jetre ili ishemijski hepatitis.
Zeleni čaj
Zahvaljujući antioksidansima koje sadrži, zeleni čaj pomaže da se toksini i deponovane masnoće izbace iz organizma te povećava hidratacija tijela.
Bijeli luk
Bijeli luk aktivira enzime u jetri i pomaže otklanjanju toksina iz cijelog organizma. Sadrži sumporna jedinjenja koja pomažu u detoksikaciji teških metala poput žive, a indirektno na taj način utiče na povoljan rad jetre.
Artičoka
Artičoka ima visok udio silimarina i inulina koji imaju zaštitni uticaj na jetru. Redovno konzumiranje artičoke stimuliše funkciju jetre i smanjuje količinu holesterola u krvi. Inulin ujedno utiče na „dobre bakterije“ u našim crijevima te se potiskivanjem patogena u debelo crijevo na taj način smanjuje opterećenje jetre.
Riba i namirnice bogate omega 3 masnim kiselinama
Omega-3 masne kiseline su višestruko nezasićene masne kiseline koje se nalaze u morskoj ribi i u određenim orašastim plodovima i sjemenkama (orasi, lanene sjemenke, sjemenke uljane repice) a povoljno utiču na metabolizam lipida, inzulinsku osjetljivost i regulaciju glukoze. Klinička ispitivanja su pokazala da suplementacija omega-3 masnim kiselinama kod bolesnika s nealkoholnom masnom jetrom dovodi do smanjenje triglicerida, jetrenih enzima, nivoa glukoze u krvi natašte i steatoze.
Maslinovo ulje
Ekstra djevičansko maslinovo ulje ima nekoliko učinaka na jetru, smanjujući masnu jetru, oticanje hepatocita, fibrogenezu i sprječavajući peroksidaciju lipida, zahvaljujući visokim nivoima mononezasićenih masnih kiselina. Takođe, pojačava peristaltiku tankog i debelog cijeva što smanjuje količinu toksina koji dospijevaju u jetru.
Takođe, namirnice koje su zdrave za jetru su crni luk, paradajz, cvekla, orasi i zeleno lisnato povrće.
Da pomenemo i najpoznatiju ljekovitu biljku koja se koristi u liječenju jetre a to je sikavica koja ima silimarin za aktivnu supstancu. Sikavica ima antioksidativno djelovanje i smanjuje nivo holesterola, šećera u krvi i krvnog pritiska. Takođe, ima antiaterosklerotske učinke i učinke protiv pretilosti.
U zaključku, biljna hrana bolje štiti od hroničnih bolesti jetre nego hrana životinjskog porijekla. Mlijeko i mliječni proizvodi nemaju uticaja na rizik od razvoja hronične bolesti jetre, dok crveno ili prerađeno meso obično povećavaju rizik.
U kliničkoj praksi, hepatološke preporuke često se temelje na promicanju nekih namirnica i osporavanju upotrebe drugih. Toplo se preporučuje takozvana mediteranska ishrana koja uključuje žitarice, povrće i voće, maslinovo ulje, orašaste plodove, ribu, bijelo meso i mahunarke u umjerenim količinama.
Dakle, jetra je organ koji trpi najveće opterećenje u našem tijelu a dobrobit koju nam donosi je nemjerljiva.
I zato, ponašajmo se odgovorno prema njoj, uzmimo iz hrane ono najbolje kako bismo bili zdravi i mi i naša jetra.
Literatura:
- Suárez , Boqué N., Del Bas J., Mayneris-Perxachs J., Arola L., Caimari A. (2017): Mediterranean Diet and Multi-Ingredient-Based Interventions for the Management of Non-Alcoholic Fatty Liver Disease, Nutrients 9(10):1052.
- Martinis I., Orec I. i Pavic E. Dijetoterapija kod bolesti jetre, Priručnik za bolesnike, Klinička bolnica Dubrava, Zagreb
- Mega, A., Marzi, L., Kob, M., Piccin, A. and Floreani, A. (2021): Food and Nutrition in the Pathogenesis of Liver Damage, Nutrients. 2021 Apr; 13(4): 1326.
Photo by Martin Adams on Unsplash
