Sve je veća zastupljenost i upotreba beta- glukana kao preparata na tržistu, pogotovo u sezoni prehlade i gripe ili pak alergije. Neki od poznatijih proizvoda na našem tržištu su Imunoglukan, Beta glukan Solgar, Immuno G, Ge-132 i drugi. Imunoglukan i Beta glukan Solgar spadaju među najpopularnije i najprodavanije proizvode na našem tržištu. U ovom članku ćemo se osvrnuti na neka od pozitivnih svojstava beta-glukana, ali i na sigurnost primjene kod djece.
Porijeklo i sastav
Beta- glukani su po hemijskom sastavu polisaharidi (razgranati polimeri glukoze povezani beta 1,3- i 1,6- vezama). Iako i škrob prema hemijskom sastavu također spada u glukane, povezano pozitivno dejstvo kod molekule glukana je samo kod onih gdje su molekule glukoze bočno povezane 1,3- i 1,6–vezama. Upravo te beta 1,3-/1,6- glukane ćemo tretirati u članku i skraćeno ih nazivati beta-glukani.
Upotrebljavaju se kao suplementi (dodatke ishrani) za koje se može reći da imaju potpuno prirodno porijeklo. Beta-glukani potiču iz staničnog zida kvasca, ječma i zobi, a također se nalaze u određenim gljivama (Reishi gljiva, Pleoratus, Shitake itd.). Cijene ovih preparata na tržištu su donekle određene i porijeklom beta-glukana, ali i naravno koncentracijom (količinom) beta-glukana u preparatu. Nešto veći akcenat, može se reći i popularnost, zauzimaju preparati porijeklom iz gljiva npr. Imunoglukan u odnosu na preparate čije je porijeklo beta-glukana iz kvasca (Saccharomyces cerevisiae). Popularnost ne dolazi samo iz marketinškog aspekta, nego i iz činjenice da prirodni izvori npr. Reishi gljive obiluju i drugim supstancama koje zajedno doprinose jačanju imuniteta, ali koje su i svojevrsna nepoznanica i nepresušno polje istraživanja- samim time i interesovanja.
Ipak bih istakla da je najbolji beta-glukan onaj koji ima najveću čistoću, visok sadržaj beta-glukana u samom preparatu, kao i postojeće certifikate kvalitete uz standardizaciju izraženog ekstrakta u postotku ili miligramima. Uz brojne prednosti korištenja ovakvih preparata njihova cijena za mnoge korisnike nerijetko predstavlja ograničavajući faktor.
Beta-glukani imaju brojna pozitivna dejstva na naš organizam i široko područje primjene, stoga i značajno mjesto u kontekstu ispitivanja i studija.
Dejstvo i primjena beta-glukana
Brojne studije su ispitivale dejstvo beta-glukana, posebno njihovu upotrebu kao pomoćnu terapiju u liječenju karcinoma, gdje su beta-glukani pokazali antitumorsko dejstvo. Uprošteno rečeno: nakon unosa beta-glukana iz gastrointestinalnog trakta stanice makrofaga[1] preuzimaju beta- glukane te nakon određenih procesa dospijevaju do koštane srži gdje se pokreće imunološki upalni proces koji rezultira smrću tumorskih stanica.
Nekoliko studija je pokazalo da beta-glukani mogu smanjiti imunosupresiju (kompromitovanje imunog sistema) izazvanu zračanjem ili hemoterapijom. Također pri primjeni beta-glukana, u eksperimentalnim studijama na životinjama, su dokazane superiornije vrijednosti parametara u krvnoj slici kao i regeneracija koštane srži. Iako ovakva saznanja daju potpuno opravdano povjerenje u njihovu djelotvornost, bilo bi pogrešno posmatrati ih kao lijek za sve bolesti ili kao lijek protiv karcinoma. Beta-glukani su dobra pomoć u borbi protiv istih (smanjuju stepen javljanja infekcije, poboljšavaju krvne parametre, pojačavaju prirodnu proizvodnju stanica za uništenje stanica raka), ali sasvim sigurno ne mogu sami izliječiti isti. Zato su oni dobar izbor pomoćne terapije kod liječenja karcinoma.
Posebno značajno dejstvo jeste imunomodulacijsko dejstvo. Beta- glukani nisu klasični imunostimulatori, nego oni mijenjaju naš imuni odgovor u stanjima upale i/ ili infekcije. tj. pojačavaju naš imuni odgovor. Vrše aktivaciju pojedinih komponenti našeg imunog sistema (makrofaga, neutrofila[2] i NK stanica[3])
Posebno je značajno djelovanje na aktivnost makrofaga, jer beta- glukan povećava stepen aktivacije makrofaga čak i do 7 puta. Naš imuni odgovor postaje sedmostruko efikasniji u borbi protiv različitih virusa i bakterija, kao i drugih patogenih organizama. U studijama se pokazalo da unutar prvih 72-96 sati nakon unosa beta-glukana dolazi do povećanja u ukupnoj imunološkoj aktivnosti (ne samo aktivnost makrofaga) za 50-120%.
Velik je akcenat stavljen na proučavanje njegovih dejstava kod infekcija, posebice infekcije gornjih disajnih puteva. Osim pomenute djelotvornosti i procesa poput fagocitoze gdje se jako efikasno bakterije i virusi odstranjuju, značajna osobina beta- glukana jeste i poticanje proizvodnje sekretornih antitijela koji na lokalnom nivou (sluznica usne šupljinje) pomažu u spriječavanju prodora patogena te vrše druge aktivnosti usmjerene protiv virusa i bakterija. U studijama (naročito studije iz gljive Pleurotus ostreatus) je dokazano smanjenje javljanja povratnih respiratornih infekcija unutar godine dana kod djece koja su uzimala dodatak sa beta-glukanom. Studija je obuhvatala djecu koja su imala unutar prethodne godine 5 ili više epizoda respiratornih infekcija.
Nuspojave beta-glukana
Sva pobrojana dejstva, ali i neka koja su u fazi ispitivanja (npr. efekti kod zacijeljivanja rane, antialergijska dejstva), svrstavaju beta-glukan u dobrog saveznika kod poboljšanja prirodne odbrane našeg organizma.
Neke općenito utvrđene sigurne doze za odraslu osobu su 500-1000 mg dnevno (minimalna efektivna doza je 250 mg), iako doziranje uveliko ovisi i od proizvodača tj. izolacije beta-glukana, čistoće i standardizacije preparata, kao i postojanje drugih komponenti unutar proizvoda. Beta-glukan se najčešće kombinira sa vitaminom C, ali i drugim prirodnim sastojcima. U toku ispitivanja beta-glukan nije pokazao nuspojave, i s obzirom na široku zastupljenost i rasprostranjenost upotrebe smatra se jednim od sigurnijih suplemenata.
Područje opreza sa potencijalnim nuspojavama jesu trudnoća, dojenje i autoimuna oboljenja, jer dosad nije ispitivan potencijalni učinak u ovim stanjima ili nisu postignuti ujednačeni rezultati.
Beta-glukan – primjena kod djece
Beta -glukan je jako privlačan kao dodatak ishrani i u dječijoj dobi. Sirupi sa prilagođenim mjericama se nalaze za primjenu kod djece već od prve godine. Međutim studije su dosad rađene samo kod starije djece (npr. 5 godina), te nema dovoljno potpunih i pouzdanih informacija za upotrebu kod djece mlađe od 3 godine. Ova opreznost se zasniva na tome da dječiji imunitet nije sasvim izgrađen i da bi upotreba beta-glukana mogla kompromitovati jedan takav razvoj (razvijanje autoimunog odgovora). Jednako tako nailazimo na razilaženja kod upotrebe meda, propolisa i drugih prirodnih supstanci kod male djece. Beta-glukan za djecu je zbog jako izraženih pogodnosti za imunitet odličan odabir, ali se treba voditi računa o dobi djeteta. Gore navedeno se temelji samo na pretpostavkama, ali dok ne bude sasvim dovoljno dokaza iz studija kod djece mlađe od 3 godine, primjenu beta-glukana bi trebalo ograničiti ili koristiti u najmanjim mogućim dozama.
Autor: Magistra farmacije Merima Karađuz
[1] Makrofazi su stanice koje imaju sposobnost prepoznavanja i uništavanja različitih uzročnika bolesti npr. virusa ili bakterija. Njihova osnovna zadaća je čišćenje organizma od otpadnih tvari i borba protiv stranih tvari (npr.mikroorganizama). Jedan od procesa putem kojih makrofazi uništavaju mikroorganizme se naziva fagocitoza.
[2] Neutrofil je krvna stanica (leukocitna) koja štiti organizam od bakterijske ili virusne infekcije.
[3] NK stanice u prevodu natural killer cell (prirodne ubice) su dio našeg imunog sistema odgovorne za spriječavanje razmnožavnja nenormalnih stanica.
