Savremeni način života potpuno je promijenio životne i prehrambene navike. Sjedeći način života, malo kretanja, previše procesuirane hrane, stres, pušenje itd. uticali su na razvoj nezaraznih bolesti, kao što su dijabetes, pretilost, hipertenzija, hiperlipidemija itd., koje su danas vodeći uzrok smrtnosti.
Šta je dijabetes?
Dijabetes se klasificira na više oblika ali su najpoznatiji dijabetes tipa 1 i 2. Dijabetes tipa 1 je uzrokovan manjkom endogenog lučenja inzulina, što je posljedica autoimunog razaranja β-ćelija pankreasa (gušterače) kod genetski predodređenih osoba. Ovaj tip se naziva tzv. Tip 1A i prisutan je u 90% slučajeva dijabetesa tipa 1. Ostalih 10% je dijabetes tipa 1B, gdje etiologija nastajanja još nije potpuno utvrđena. Dijabetes tipa 2 je posljedica inzulinske rezistencije (više o inzulinskoj rezistenciji OVDJE) koja dovodi do smanjenja lučenja inzulina. Bolest sa sobom donosi mnogo komplikacija kao što su bolesti oka, nervnog sistema (neuropatije), bolesti mozga, kardiovaskularnog sistema, bubrega itd.
Najčešće se susreće kod gojaznih osoba i jedan je od vodećih svjetskih zdravstvenih problema, posebno u razvijenim društvima. Dijabetes je direktno povezan sa nezdravim životnim navikama te je u stalnom porastu, naročito u industrijalizovanim zemljama. Najbolji način djelovanja, je prevencija kroz pozitivan životni stil, tako da nakon dijagnoze, pacijent mora biti spreman da mijenja svoje životne navike i prihvati pravilan način prehrane.
Prehrana kod dijabetesa
Zabluda je da se hrana mora posebno pripremati za dijabetičare. Ovo nije istina, jer pravilna prehrana koja se preporučuje oboljelim od dijabetesa je ista preporuka koja važi i za zdrave osobe, a temelji se na uravnoteženom unosu namirnica, konzumiranju raznolike hrane sa niskim glikemijskim indeksom, uz redovnu fizičku aktivnost i pozitivne životne navike.
Kod oba tipa dijabetesa, prvi korak je edukacija pacijenta koja se naslanja na samokontrolu i redovnu fizičku aktivnost. Svakom pacijentu se individualno određuje potreban kalorijski unos koji ovisi od uhranjenosti, te napravi plan i dinamika unosa hrane kroz ravnomjerne i uravnotežene obroke.
Ugljikohidrati
Prema preporukama Američkom dijabetološkog društva, energetski unos treba da se zasniva na 45-65% energije iz složenih ugljikohidrata sa niskim glikemijskim indeksom.
Razlaganjem ugljikohidrata nastaje glukoza koja direktno utiče na nivo glukoze (šećera) u krvi. Glavni predstavnik složenih ugljikohidrata, iz kojih nastaje glukoza (šećer), je škrob, a sadrže ga hljeb, tjestenina i ostali proizvodi od raznih žitarica, riža te različite vrste povrća kao što su krompir ili mahunarke. Iako se ranije smatralo da su jednostavni šećeri koji su prisutni u slatkišima, voću i mliječnim proizvodima osobama sa dijabetesom zabranjeni, danas se zna da je jako bitna količina, te se uz ograničenje mogu ponekad uvrstiti u prehranu, ali ne svakodnevno i u neograničenim količinama.
U složene ugljikohidrate spadaju i vlakna. Neprobavljiva su pa zato nemaju kalorijsku vrijednost, ali zauzimaju bitno mjesto u prehrani. Hrana bogata vlaknima sporije se probavlja i smanjuje povišenje glukoze u krvi. Vlakna se nalaze u namirnicama biljnog porijekla, kao što su cjelovite žitarice, povrće, mahunarke i voće. Osoba sa dijabetesom trebala bi unijeti minimalno 25 g/dan topljivih prehrambenih vlakana.
Masti
Najviše 35 % energije potrebno je unijeti iz masti. Pri tome se mora voditi računa koje masti se unose i prednost dati nezasićenim masnim kiselinama prisutnim u maslinovom ulju, bademima itd. Veliku prednost trebaju imati i omega 3 masne kiseline, koje se nalaze u ribi. Izbjegavati procesuiranu hranu, bogatu trans mastima. U većini proizvoda na tržištu je zbog niske cijene zastupljena baš ova vrsta masti.
Proteini
Oko 12 do 20% energije treba da potiče iz proteina. Glavni izvori proteina u prehrani su meso, riba, jaja, mlijeko i mahunarke. Ukoliko osoba ima komplikacije povezane sa bubrežnim bolestima, potrebno je smanjiti i unos proteina na 0,8g/kg tjelesne težine. Hrana se ne smije prekomjerno soliti, jer je osnovna komplikacija kod dijabetesa hipertenzija. Preporučena količina soli je maksimalno 6 g na dan.
Vitamini i minerali
Naravno, treba ukazati i na bitnost namirnica bogatih vitaminima poput vitamina D, B1, B3, B6, B12, kao i vitamina sa antiooksidativnim dejstvom poput vitamina C i E. Od minerala sa pozitivnim efektima u pogledu djabetesa se najčešće spominju magnezij, cink, selen i hrom. Vitamini i minerali se često uzimaju i kroz suplemente (dodatke prehrani).
Raspodjela obroka
Vrlo važan faktor kod prehrane osoba oboljelih od dijabetesa je pravilna raspodjela obroka. Obroci se ne smiju preskakati ili spajati. Preporučuju se najmanje 3 glavna obroka i 2-3 međuobroka u ovisnosti od primjene preporučene farmakološke terapije. Pri tome se opet indivudalno mora napraviti raspored unosa obroka u skladu sa terapijom koja se primjenjuje. Za svrhu praćenja unosa ugljikohidrata koriste se jedinice koje predstavljaju nutritivnu vrijednost namirnice. Ovisno o sastavu namirnice, određuje se broj jedinica odnosno grama, za konzumiranje (pročitaj više u članku “Glikemijski indeks hrane i glukoza u krvi“). Sve ovo prate edukacijski programi koji olakšavaju pacijentima svakodnevno hranjenje.
Autorica ovog teksta, doc. dr. nutricionizma Marizela Šabanović, vodi također i privatni blog Nutricionizam.ba.
